Województwo: lubelskie

Powiat: włodawski

Rodzaj: gmina miejska

Prawa miejskie: 1534 rok

Powierzchnia: 17,97 km2

Ludność:  13 643

Położenie: 51o33’N 23o33’E

Sąsiednie gminy: Włodawa, Hanna, Hańsk, Stary Brus, Urszulin, Wola Uhruska, Wyryki
Klimat: kształtowany jest przez masy suchego i mroźnego powietrza kontynentalnego, średnia temperatura w lipcu to +18°C, zimą -6,5°C
Miasto stanowi 1,49% powierzchni powiatu

Gmina sąsiaduje z Białorusią i Ukrainą

Włodawa to miasto w północno-wschodniej części województwa lubelskiego, we wschodniej Polsce, w powiecie włodawskim; położone na obszarze Garbu Włodawskiego nad Włodawką i Bugiem przy granicy z Białorusią. Włodawa leży na Południowym Podlasiu, Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim i Polesiu. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa chełmskiego.

Od 1 stycznia 1973 r. do 15 lipca 1992 r. w skład Włodawy wchodził Orchówek (miasto od 1506 do XVIII wieku i ponownie w latach 1775-1896, obecnie wieś w gminie Włodawa).
Historia

Historia Włodawy do połowy XV wieku nie jest dobrze znana z powodu braku źródeł. Wiadomo jednak, że istniała już w pierwszej połowie XIII wieku jako jeden z grodów Księstwa halicko-wołyńskiego i już wtedy mieszkała w niej ludność polska, ruska i żydowska. Położenie nad wielką rzeką – Bugiem – sprzyjało szybkiemu rozwojowi miasta jako ośrodka handlowego i tranzytowego. Po lokacji miasta, która miała miejsce prawdopodobnie na początku XVI wieku, do Włodawy zaczęli coraz liczniej sprowadzać się Żydzi. Od 1566 r. Włodawa na mocy unii lubelskiej stała się miastem granicznym, zaś rzeka Włodawka stanowiła granicę pomiędzy województwem brzeskolitewskim a ziemią chełmską. W roku 1596 Włodawa przeszła w ręce Leszczyńskich. W 1624 r. wzniesiono we Włodawie szkołę i zbór kalwiński, czynny do 1698 roku. Ważnym wydarzeniem był zwołany do Włodawy w roku 1634 synod kalwiński, na który przybyli delegaci z całej Korony i Litwy w celu ustalenia jednolitych form obrzędowych. W 1648 r. wojska Chmielnickiego zajęły i spustoszyły Włodawę, mordując znaczną część mieszkańców. Kolejne wieki to rozwój gminy żydowskiej i stopniowe zwiększanie się liczby mieszkańców wyznania mojżeszowego.

Podczas Konfederacji Barskiej 14-15 września 1769 w bitwie toczonej w odwrocie z Włodawy w kierunku Łomaz poległ Franciszek Ksawery Pułaski, śpieszący z pomocą bratu Kazimierzowi Pułaskiemu.

Przed II wojną światową we Włodawie były już dwie synagogi, bejt ha-midrasz, dom modlitwy, szkoła talmud-tora, mykwa i cmentarz żydowski; działały dwie kapele klezmerskie i klub sportowy Makabi. Holocaust zmienił diametralnie oblicze miasteczka, które było już wówczas od dawna typowym sztetlem. Większość żydowskich mieszkańców Włodawy zginęła w obozie zagłady w Sobiborze. Po wojnie pożydowskie budynki wykorzystywano m.in. jako magazyny, zaś macewy z cmentarza służyły często do brukowania ulic. W 1981 r. utworzono Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, które przejęło dawne synagogi, przekształcając je w budynki muzealne.

Włodawa przez wieki była miastem, w którym w zgodzie żyli obok siebie Polacy, Rusini (Ukraińcy) oraz Żydzi, którzy do II wojny światowej stanowili ponad 60% jego ludności. Tradycję wielokulturowości upamiętnia i kultywuje coroczny Festiwal Trzech Kultur (kultur: żydowskiej, polskiej i ruskiej, związanych z trzema religiami: katolicyzmem, prawosławiem i judaizmem). W okresie zaborów Włodawa leżała początkowo w zaborze austriackim, dopiero potem została włączona do rosyjskiego.

W dniu 15 marca 1923 powstał klub sportowy „Sokół” Włodawa, rok później zmienił nazwę na „Włodawija”, a w roku 1956 Włodawianka klub przyjął dzisiejsza nazwę.

Zabytki

Barokowy kościół parafialny pw. św. Ludwika z lat 1741-1752, zbudowany wg projektu włoskiego architekta Pawła Fontany. Budowniczym świątyni był Tomasz Rezler. Obok klasztor ojców paulinów.
Cerkiew prawosławna pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny.
Wielka Synagoga wzniesiona w roku 1764, przy której znajdują się jeszcze dwa pokrewne budynki (Mała Synagoga oraz Bejt ha-midrasz).
„Czworobok” – budowla w kształcie kwadratu z dziedzińcem w środku – zabytek unikatowy, najprawdopodobniej jedyny tego rodzaju w Polsce. Czworobok należał do włodawskich rajców, kupców i rzemieślników, w większości Żydów.

Struktura powierzchni i układ urbanistyczny

Włodawa ma obszar 18,67 km², w tym:

użytki rolne: 50%
użytki leśne: 10%

Zabudowa Włodawy rozciągnięta jest południkowo wzdłuż rzeki Bug, która stanowi wschodnią granicę miasta. Osią zabudowy są dwie równoległe względem siebie ulice, mianowicie Al. Jana Pawła II i Al. J. Piłsudskiego. Południowa część Włodawy charakteryzuje się zwartą zabudową jednorodzinną, która w miarę podążając na północ ustępuje miejsca zabudowie szeregowej. Miasto w środkowej części możemy podzielić na dwa sektory. W sektorze wschodnim części środkowej obserwujemy obszerny kwadratowy rynek, w którego centralnej części znajduje się Czworobok. Zarówno dookoła samego rynku, jak też przy odchodzących od niego wąskich, bocznych uliczkach możemy spotkać wiele zabytkowych kamieniczek. W tym też rejonie znajdują się trzy perły architektoniczne Włodawy, mianowicie barokowy kościół (XVIII w.) wraz z przyległym do niego klasztorem (XVII w.), synagogę (XVIII w.) oraz cerkiew prawosławną (XIX w.). Sektor zachodni części środkowej charakteryzuje się blokową zabudową wielorodzinną , a także usługowo – przemysłową. Północna część miasta to głównie zabudowa jednorodzinna oraz bloki. Najdalej na północ wysuniętym fragmentem miasta jest teren po byłej jednostce wojskowej (obecnie głównie zabudowa jednorodzinna i usługowo-przemysłowa).

Włodawa w literaturze pięknej

W powieści Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem Rzędzian spotkał w zajeździe we Włodawie Bohuna, publicznie podającego się za szlachcica Hulewicza z Podola, leczącego rany po pojedynku z Michałem Wołodyjowskim, gdy mu się w wypadku – przewróceniu wozu w Parczewie – rany otworzyły. Tu Bohun wyjawił Rzędzianowi miejsce ukrycia kniaziówny Heleny Kurcewiczówny u Horpyny, w jarze nad Waładynką, niedaleko Raszkowa.

Włodawa w filmie

W filmie Wrota Europy (1995) we Włodawie sfilmowano ujęcia z Rohaczowa.
W filmie Akcja Brutus (1971) we Włodawie sfilmowano ujęcia dotyczące aresztowania majora „Boruty”.